Bây giờ tôi cùng bạn một mâu thuẫn của tâm hồn phức tạp của họ mà lòng hăng hái nhiều khi cao hứng dậy lên như diều gặp gió. Đóng một vai trò phục vụ dân chúng bất cứ ở đâu nhất là ở những công sở nơi nói lên đường lối của chánh phủ, bạn trai nên đề phòng chẳng nhữngtính lãnh đạm mà còn tật cau có, khinh người vô tình hay cố ý tỏ ra tư cách quan liêu, bốc lột, trưởng giả, độc tài làm cho kẻ thức giả có cảm tưởng mình là sâu dân mọt nước, tôi biếttính đ àn ông thì ưa dứt khoát, mau lẹ, trực tiếp mà quần chúng thì có kẻ lải nhải nói, giằng co công việc hay làm những gì khác mất thì giờ, phá rối việc chung. Phần đông đổ xô về các môn chơi.
Vì mang trong mình nguồn sinh lực dồi dào, nhất là bộ óc đang bồng bột phát triển được yểm trợ bởi lòng tham vô bờ bến về tương lai, bạn trai hay xây những chương trình, những chức vị trong lầu đài mộng bằng cách tôn thờ nhiều lý tưởng gởi trong những tiếng lớn của thời đại. Bạn trai thì thẳng như ruột ngựa, ưa đại cương, tổng hợp. Nhiều người bị họ ghét chỉ tại vì đến bàn chuyện với họ, kể cả lúc kẻ nầy có việc cần, có việc ích lợi cho họ.
Khi sinh lực dồi dào, lòng yêu đời nổi dậy, bạn trai thích hưởng ứng những phong trào khỏe. Chị hay anh mà nói xẵng thì ăn cơm xong rửa chén một mình: bạn trai ngông đi chơi. Mặt họ hình như bị đổi dạng, hơi sần và các mụn cám, mụn cồi, mụn bọc nữa, thi đua mọc lên.
Họ có lẽ không dám khinh người để cho mình sống trong xã hội như con công lạc giữa bầy gà. Sống gần họ, ta có cảm tưởng họ đang giảng triết lý. Tôi hiểu lương tâm ở đây là quan năng tinh thần dùng để tự nhận thức và đánh giá thiện ác những hành vi nhân linh (actus humanus).
Tuy nhiên lương tâm của họ cần được huấn luyện theo một chủ đích tôn giáo chân chính như công giáo để đời khỏi những sa lầy luân lý về sau. Nhiều bạn trai khác chân thành mà non kinh nghiệm, đem các điều phẫn uất của mình đối với thượng cấp, đem chương trình mình tính ở tương lai cho họ thông cảm họ liền đem cảm thông cho thượng cấp thế là thượng cấp in trí xấu, thù hại. Hơn một lần, tôi nói, xét cho kỹ tình tâm giao tự bản chất là cao quí.
Không phải bạn trai không thèo lẽo, kiếm chuyện gây và nóng nảy nhưng họ không như bạn gái thường xuyên trong sự đa ngôn và thắc mắc. Người ta lại càng phải phán đoán làm sao về tác giả của các trữ vật đó. Nhưng chưa có sự nhấn mạnh về tính giáo dục trong gia đình và ở học đường thì các tổ chức tôi sợ khó đi sâu vào tâm hồn tuổi xuân.
Những yếu tố thu hút ái tình của họ là hình dáng thướt tha. Một tâm hồn phái mạnh say mê một thiếu nữ phần nhiều tại vì, một cách chủ quan, họ thấy ở thiếu nữ ấy có những cái mà khi chiếm hữu được đối tượng yêu, họ sẽ hưởng trong sung sướng. Nó là một trong những bảo vật mà tạo hóa tặng cho người đời.
Nhưng chương trình kỳ cục có đâu trong cốt tủy họ cứ việc thỉnh thoảng thi hành. Nếu người gia nhập vào một tổ chức tu hành, họ chán nản về thế gian mà cũng không tha thiết với đời muối dưa. Nói thì méo miệng, trề môi nháy nháy lại.
Nhưng ta phải biết kính trọng thân thể vì trong đó tinh thần hoạt động và nhất là nó làm cung điện của Thượng đế ngụ. Nên nhớ thuyết dụ chồng hơn là tỏ ra mình khôn hơn chồng. Tôi không hề có ý nghĩ lên án các tổ chức ấy, chỉ muốn bạn hết sức cẩn thận vì như Chúa Giê Su nói: Linh hồn thì chóng vánh mà xác thịt thì yếu đuối.
Nhưng tôi vui mừng hơn khi bạn khôn ngoan thực tế hóa các mộng ấy bằng học tập, tu đức. Cha mẹ khi thấy con trai của mình lố 12, 13 tuổi mà có những hiện tượng nầy thì cứ đơn sơ nói thẳng cho chúng ăn mặc kín đáo đừng e ngại để con mình lắm lúc bối rối đâm ra có những tâm tình không hay như tôi trình bày dưới đây. Có nhiều công việc ngoài sức lực của họ, họ làm mắc cỡ nữa, mà nếu biết nói phải trái họ vẫn tích cực thi hành.